ในยุคที่ข่าวปลอม ข่าวลวง คลิปตัดต่อ และข้อมูลผิดพลาดแพร่กระจายรวดเร็วในโลกออนไลน์ การรู้เท่าทันและตรวจสอบข้อมูลจึงเป็นทักษะสำคัญที่ทุกคนต้องมี มีวิธีตรวจสอบข่าว ภาพ และวิดีโอด้วยเครื่องมือดิจิทัล

• ข่าวจริงหรือข่าวปลอม ตรวจสอบอย่างไร (นาที 1.35)
• วิธีให้ได้มาซึ่งข้อมูล (นาที 4.55)
• วิธีเช็คเฟคนิวส์ (นาที 6.20)
• ข้อมูลจาก AI น่าเชื่อถือไหม (นาที 12.35)
• วิธีเช็คคลิปจริงหรือปลอม (นาที 15.55)
• รู้จัก Geolocation เทคโนโลยีที่ใช้ระบุพิกัด (นาที 18.30)
• ปลั๊กอิน (Plugin) คืออะไร (นาที 20.15)
• ข่าวปลอมเมื่อออกไปแล้ว กลับมาแก้ไขยาก (นาที 21.20)
________

• ปัจจุบันมีข่าวปลอม (เฟคนิวส์) ออกมามากมาย ทั้งข่าวลวง ข่าวที่มีข้อมูลผิดพลาด คลิปตัดต่อ หรือพาดหัวที่ทำให้เข้าใจผิด
• ผู้คนมักสับสนว่าอะไรคือข่าวจริงหรือข่าวปลอม และไม่เพียงแต่รับฟัง แต่หลายครั้งยังเผลอแชร์ต่อให้เพื่อน ก่อนจะมารู้ทีหลังว่าเป็นข่าวปลอม
• จุดสำคัญคือเราจะตรวจสอบได้อย่างไร ก่อนที่จะเชื่อหรือแชร์ข่าวออกไป

• เริ่มทำงานด้านการตรวจสอบข่าวลวงมากว่า 10 ปีแล้ว โดยเริ่มจาก ยุคเว็บบอร์ด เช่น Pantip.com และ ยุค Forward Mail
• ตัวอย่างข่าวลวงยุคนั้น: “น้ำมะนาวโซดารักษามะเร็ง เป็นความลับที่หมอทั้งโลกปิดบัง” พอเข้าไปถกเถียงในเว็บบอร์ด จะมีคนช่วยกันอธิบายว่านี่ไม่ใช่เรื่องจริง
• การแพร่กระจายข้อมูลผิด ๆ พัฒนาต่อเนื่อง จากยุคเว็บบอร์ด ไปสู่ Facebook, LINE, TikTok
• ปัจจุบันข่าวปลอมซับซ้อนมากขึ้นและมักมีเป้าหมาย เช่น การเมือง สังคม หรือสร้างความเชื่อมั่นให้กับกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง

• ข่าวปลอมเมื่อเผยแพร่แล้ว แก้ไขได้ยาก
• การแก้ไขไม่สามารถทำได้โดยนักวิชาการคนเดียว ต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย เช่น ศูนย์ต่อต้านข่าวปลอม อย. รายการโทรทัศน์ เช่น ชัวร์ก่อนแชร์
• เมื่อมีหลายฝ่ายช่วยพูด ความเชื่อของคนจึงค่อย ๆ เปลี่ยนได้

• สมัยก่อนหาข้อมูลยาก ต้องเป็นผู้เชี่ยวชาญจริงๆ ปัจจุบันมีข้อมูลจำนวนมาก หาได้ง่าย
• สิ่งสำคัญไม่ใช่การ “รู้ทั้งหมด” แต่คือ การค้นหาอย่างมีตรรกะ และการสื่อสารให้เข้าใจง่าย
• รศ.ดร.เจษฎา ย้ำว่า จุดแข็งของตนคือ การค้นหาข้อมูลและอธิบายให้ชาวบ้านเข้าใจง่าย ๆ มากกว่าการอ้างว่ารอบรู้ทุกเรื่อง

AFP เป็นสำนักข่าวใหญ่ที่ให้ความสำคัญกับการนำเสนอข่าวที่ถูกต้อง

• มีระบบและเครื่องมือในการตรวจสอบข่าวปลอม ใช้ทั้งฝึกอบรมนักข่าว เจ้าหน้าที่ และเผยแพร่เป็นคอร์สออนไลน์
• จุฬาฯ เคยร่วมเป็นเจ้าภาพในการจัดอบรม มีทั้งอาจารย์ นักข่าว และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้าร่วม
• ได้เรียนรู้เครื่องมือใหม่ ๆ ที่ไม่เคยใช้มาก่อน

การใช้ Google Search อย่างถูกวิธี
• ใช้ “เครื่องหมายพิเศษ” และ “คำเชื่อม” เช่น AND, OR, site: เพื่อค้นหาได้เฉพาะเจาะจงมากขึ้น
• ใช้ “เครื่องหมายคำพูด” (“…”) เพื่อบังคับให้ค้นหาตรงคำที่ใส่
• ใช้เครื่องหมาย + เพื่อบังคับเอาคำนี้ หรือ - เพื่อตัดคำที่ไม่ต้องการออก

การตรวจสอบภาพ (Google Lens)
• อัปโหลดภาพหรือคลิกขวาที่ภาพ ตรวจดูว่าเคยปรากฏที่ไหนบ้าง
• ตัวอย่าง: ภาพรถบรรทุกถูกแชร์ว่ามีการพ่นสารเคมีในไทย ตรวจด้วย Google Lens พบว่าจริง ๆ เป็นข่าวจากอินโดนีเซีย
• การตรวจสอบขั้นสูง ต้องหาที่มา ใครถ่าย ภาพเกิดเมื่อไร

การตรวจสอบวิดีโอ
• มีการสอนเทคนิคตรวจสอบ geolocation (สถานที่เกิดเหตุ)
• การใช้ปลั๊กอินเสริมใน Chrome/Edge เพื่อช่วยตรวจสอบได้ละเอียดขึ้น

• ปัจจุบัน AI สร้างภาพ ข้อความ และวิดีโอได้ง่ายมาก
• สิ่งที่น่ากังวลคือ Hallucination หรือ “การหลอน” ของ AI ที่ตอบมั่ว แต่ทำให้ดูน่าเชื่อถือ
• AI พยายามตอบเสมอ แม้ไม่รู้จริง และอาจสร้างข้อมูลผิด ๆ ขึ้นมาเอง
• ถ้าฐานข้อมูลที่ AI ถูกป้อนมีข้อมูลผิดมาก ข้อมูลเท็จอาจถูกขยายให้คนเชื่อได้
• Deepfake วิดีโอ พัฒนารวดเร็วมาก ปัจจุบันทำวิดีโอภาษาไทยได้สมจริงจนปากตรงกับเสียง แต่เป็นของปลอม

รายการรอบตัวเรา วันอาทิตย์ 10.30 น. Chula Radio [7 ก.ย.68]
ผู้ดำเนินรายการ: ศ.ดร.สุชนา ชวนิชย์ ศูนย์บริการวิชาการแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
วิทยากร: รศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย