วันเวลาเปลี่ยน บ้านเมืองเปลี่ยน ศูนย์กลางการศึกษาจำต้องขยายออกจากวัดเป็นการศึกษาระบบโรงเรียน รัชกาลที่ 5 และสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงปรึกษาหารือกันว่า ทำอย่างไรที่จะให้การศึกษาระบบอาณาจักร (ทางโลก) ผนวกเข้ากับการศึกษาฝ่ายพุทธจักรได้ลงตัว จึงทรงวางพระบรมราโชบายร่วมกับพระนโยบายในทางศาสนาที่จะให้วัดต่างๆ มีโรงเรียน ดังนั้นเมื่อการเรียนจึงเกิดขึ้นจากโรงเรียนวัดเป็นหลัก เด็กจึงได้อยู่ในวัดและในระบบโรงเรียน

นี่จึงเป็นแนวคิดการสร้างรัฐสมัยใหม่เข้ากับประเพณีการศึกษาเดิม (คือการศึกษาในวัด) เป็นการเอาของใหม่ผสานของเก่า โดยไม่ทิ้งคุณค่าเดิม ขณะที่การศึกษาของสตรีไทยเกิดจากราชนารีในรัชกาลที่ 5 หลายพระองค์

เป็นยุคสมัยที่ผลิตหนังสือมากมายเพื่อสร้างให้ชาติมีตำนาน ประวัติศาสตร์ องค์ความรู้ เพื่อให้คนในระบบการศึกษาแบบใหม่เข้าถึงองค์ความรู้ตะวันตกแบบรู้เท่าทัน และซึมซับสิ่งดีงามที่มีมาแต่เดิมของไทยกับวัฒนธรรมพื้นฐานของตะวันออก

อัตลักษณ์และตัวตนความเป็นชนชาติไทยส่วนหนึ่งเกิดขึ้นจากแนวพระบรมราโชบายของรัชกาลที่ 6 ที่ทรงวางรากฐานให้แก่สังคมไทย

รายการจามจุรีมีเรื่องเล่า
ผู้ดำเนินรายการ: ศศิพิมพ์ จิรศักดิ์ หอประวัติจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
วิทยากร: ผศ.ดร.ชัชพล ไชยพร รองคณบดี คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย