ระเบียบโลก (ของ) โลกหลังโควิด-19 จะเป็นอย่างไรต่อไป?
รับฟังมุมมองและจุดยืนของนักรัฐศาสตร์และนักประวัติศาสตร์ชั้นนำที่ศึกษาความเป็นไปของโลกและระเบียบโลกยุคต่างๆ จนถึงปัจจุบัน
Henry Kissinger | Amitav Acharya | Francis Fukuyama | Yuval Noah Harari | Richard Falk

• ระเบียบโลกที่สหรัฐสร้างขึ้น (และถือครองตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สอง) กำลังเสื่อมถอยจริงไหม
• การจัดการวิกฤตโควิด-19 และส่งออกความช่วยเหลือของจีน ทำให้จีนก้าวขึ้นมาแทนที่สหรัฐจริงหรือ
• ก่อนหน้าโควิด-19 ระเบียบโลกกำลังเปลี่ยนแปลงอยู่แล้ว มีกระแสต่อต้านโลกาภิวัตน์ มีประเด็นชาตินิยมทางเศรษฐกิจ การแข่งขันกันระหว่างอำนาจเก่า-อำนาจใหม่ โควิด-19 เป็นตัวเร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงไปมากน้อยเพียงใด
• คนพูดกันว่า หลังจากนี้โลกจะไม่เหมือนเดิมแล้ว เป็นอย่างนั้นจริงหรือ

ระเบียบโลกไม่ได้เกิดขึ้นตามธรรมชาติ เกิดจากประเทศที่มีอำนาจสูงสุดในแต่ละยุคสมัยเป็นผู้จัดเพื่อรักษาและส่งเสริมผลประโยชน์ให้กับตัวเอง หลังสงครามโลกครั้งที่สองเป็นต้นมา มีสหรัฐเป็นแกนนำการจัดระเบียบโลก

บุคคลที่ทรงอิทธิพลมากเรื่องการจัดระเบียบโลกตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สองเป็นต้นมา เป็นที่ปรึกษาประธานาธิบดีสหรัฐเกือบทุกสมัย และรู้จักผู้นำจีนตั้งแต่ประธานเหมาจนถึงสี จิ้นผิง

• เชื่อว่าระเบียบโลกขึ้นอยู่กับประเทศมหาอำนาจว่าจะจัดการอย่างไร ประเทศเล็กไม่มีบทบาทในการกำหนดระเบียบโลก

• แนะว่าหลังจากนี้สหรัฐยังต้องมีบทบาทนำในการฟื้นฟูเศรษฐกิจ และควรหันมาเป็นผู้นำทางด้านเศรษฐกิจอย่างที่เคยเป็นมาตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สอง เพื่อผลักดันให้ระเบียบโลกเสรีนิยมยังคงอยู่ต่อไป ดังนั้นสหรัฐต้องไม่ถอนตัวออกมา และไม่ควรหมกมุ่นแต่เรื่องภายในของตัวเองอย่างเดียว โดยเฉพาะเรื่องชาตินิยม (America First) อย่างที่ประธานาธิบดีทรัมป์ทำมาตลอดสี่ปี เพราะความเป็นผู้นำของสหรัฐเป็นสิ่งสำคัญ

• ก่อนโควิด-19 พลวัตด้านภูมิรัฐศาสตร์กำลังเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างสำคัญจากการที่ตะวันตกนำโดยสหรัฐ เปลี่ยนเป็นตะวันออกนำโดยจีน Kissinger โดนพวกขวาจัดโจมตีว่า การที่จีนผงาดขึ้นมาได้เป็นเพราะเขาดึงจีนเข้ามาอยู่ในระเบียบโลก วันนี้จีนจึงกล้ามาท้าทายสหรัฐ แต่เขาคิดต่าง (ตั้งแต่สมัยประธานาธิบดีนิกสัน) Kissinger มองว่าจีนมีศักยภาพ มีประชากรมากที่สุดในโลก การไปโดดเดี่ยวจีน โลกจะไม่ทางเกิดสันติภาพ เขาจึงดำเนินนโยบายทางการทูตที่ดึงมหาอำนาจให้พอใจและเห็นความชอบธรรมของระเบียบโลกที่เป็นอยู่ จะได้ไม่ท้าทาย ทำให้เกิดสันติภาพได้

• มองว่าสหรัฐยังเป็นผู้นำในระเบียบโลกใหม่หลังโควิด-19 แม้ว่าก่อนเกิดโควิด ระเบียบโลกกำลังเปลี่ยนแปลงอยู่แล้ว แต่สหรัฐจำเป็นต้องมีบทบาทสำคัญในช่วงเปลี่ยนผ่านนี้ ที่สำคัญสหรัฐต้องรักษาระเบียบโลกที่เป็นเสรีนิยมและต้องปกป้องค่านิยมนี้ แต่เขาไม่สนใจและไม่เห็นด้วยกับการที่สหรัฐเที่ยวเพ่นพ่านเปลี่ยนแปลงประเทศอื่นให้เป็นไปอย่างที่สหรัฐต้องการ

• แม้ Kissinger จั่วหัวว่า "โควิด-19 จะเปลี่ยนระเบียบโลกหลังจากนี้ไปในแบบที่เราไม่รู้จักมาก่อน" แต่คำอธิบายต่อมาดูเหมือนว่าอนาคตระเบียบโลกหลังโควิด สหรัฐน่าจะเป็นมหาอำนาจที่จัดระเบียบโลกเหมือนเดิม New world order ยังคงเป็นสหรัฐกับจีนที่เป็นผู้นำร่วมกัน และเป็น Liberal order ภายใต้การร่วมมือของมหาอำนาจ เพื่อให้เกิดเสถียรภาพ

ผู้เชี่ยวชาญด้านเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และเขียนหนังสือเกี่ยวกับจุดจบระเบียบโลกภายใต้การนำของสหรัฐ

• มองความเสื่อมถอยของสหรัฐในการจัดระเบียบโลกมีมานานก่อนหน้าที่จะเกิดโควิด-19 แล้ว แม้เสื่อมถอย แต่สหรัฐไม่ได้หายไปเลย ยังมีบทบาทนำอยู่ แต่ไม่สามารถครอบงำได้เหมือนที่ผ่านมา

• เร็วเกินไปที่จะพูดให้ชัดเจนว่าระเบียบโลกหลังโควิดจะเป็นอย่างไร แต่มีแนวโน้ม
1. กระแสโลกาภิวัตน์เริ่มอ่อนตัว
2. ยุโรปเริ่มตัวใครตัวมัน เห็นได้จากพอเกิดปัญหาต่างคนต่างเอาตัวรอด อาจส่งผลต่อความร่วมมือระหว่างประเทศของสหภาพยุโรปหลังจากนี้
3. แนวคิด America First เริ่มมีน้ำหนักขึ้น เพราะสหรัฐต้องหันมาพึ่งตัวเอง ไม่ใช่พึ่งพาจีน
4. เกิดวิกฤต มีการตั้งคำถามเกี่ยวกับการพึ่งพาจีนในห่วงโซ่อุปทานมากไปหรือเปล่า

• โลกาภิวัตน์ไม่สูญสิ้นไปหรอก การพึ่งพากันทางเศรษฐกิจทำให้เกิดประสิทธิภาพมากกว่า การอยู่แบบตัวใครตัวมันไม่เกิดประโยชน์

• ระเบียบโลกหลังโควิด-19 น่าจะเป็นแบบเดิมอยู่ แม้จะมีข้อจำกัดในช่วงที่เกิดวิกฤตและส่งผลกระทบต่อความร่วมมือบ้างก็ตาม

ไม่เห็นด้วยอย่างยิ่งที่คนไปเปรียบเทียบและบอกว่าระบอบเผด็จการจัดการวิกฤตได้ดีกว่าประเทศประชาธิปไตย เพราะการจัดการวิกฤตไม่เกี่ยวกับระบอบการปกครองว่าต้องเป็นประชาธิปไตยหรือเผด็จการถึงจะจัดการได้ดี แต่ขึ้นอยู่กับผู้นำ กลไกสถาบันทางการเมือง และความเชื่อมั่นในตัวผู้นำต่อการจัดการปัญหา

• ให้ความสำคัญเรื่อง Humanity ยิ่งในภาวะวิกฤตต้องช่วยคนและประเทศที่มีปัญหามากกว่ามุ่งหน้าแต่เรื่องเศรษฐกิจอย่างเดียว

• มนุษยชาติกำลังเผชิญวิกฤตครั้งสำคัญ ดังนั้นการตัดสินใจของรัฐบาลในวันนี้มีผลในการกำหนดว่าโลกจะเป็นอย่างไรต่อไป ไม่เพียงแต่การเมือง เศรษฐกิจ ระบบประกันสุขภาพ แต่ช่วงเกิดวิกฤต เรากำลังอยู่บนทางเลือก
1.เวลาเกิดโรคระบาด การใช้เทคโนโลยีเพื่อควบคุมติดตามตรวจสอบเป็นสิ่งจำเป็น แต่ถ้ารัฐบาลใช้เครื่องมือเหล่านี้เพื่อควบคุมประชาชนต่อในอนาคตด้วย เพื่อประโยชน์ใคร? เพื่อเผด็จการหรือประชาธิปไตย?
2. ตัวใครตัวมันหรือผนึกกำลังร่วมมือกัน

• หลังจากวิกฤต น่าจะเกิดการชะลอตัวของ Globalisation เขาใช้คำว่า Slowbalisation
• ยังมีมิติที่หายไปใน Globalisation นั่นคือมีคนที่ได้รับผลกระทบ (ไม่ได้มีคนได้ประโยชน์) ต้องคิดถึงคนจำนวนมากของโลกด้วย โดยเฉพาะประเทศกำลังพัฒนา ไม่ใช่ไปยัดเยียดให้

โลกจะเปลี่ยนไปอย่างไร ที่สุดแล้วก็ต้องกลับมาดูว่าประเทศปกครองโดยคน ต่อให้โลกก้าวหน้าไปเช่นไรก็ไม่สามารถเปลี่ยนธรรมชาติของมนุษย์ได้นั่นคือผลประโยชน์ (ทุกคนมีสิทธิ์ทำภายใต้กรอบกติกา) ถ้าได้ประโยชน์ก็ร่วมมือกัน ถ้าเสียประโยชน์ก็ไม่ร่วมมือ เป็นเรื่องปกติในทางความสัมพันธ์ระหว่างประเทศที่มีทั้งความร่วมมือและขัดแย้ง เพราะตั้งอยู่บนธรรมชาติของมนุษย์คือผลประโยชน์ เปรียบเทียบกับห่วงโซ่อุปทานที่ต่างฝ่ายต่างได้ประโยชน์

ดังนั้นโลกจะเปลี่ยนไปอย่างไร ขึ้นอยู่กับผลประโยชน์ของแต่ละประเทศสอดคล้องกันหรือไม่ ส่วนที่ดีย่อมถูกผลักดัน เพียงแต่ตอนนี้ที่มีกระแสต่อต้านโลกาภิวัตน์ ส่วนหนึ่งเพราะยังมีคนที่เสียเปรียบและถูกละเลย คำถามสำคัญคือการหาทางให้ได้ประโยชน์ร่วมกัน ไม่ใช่ตกอยู่กับฝ่ายหนึ่งฝ่ายใด เพราะเราไม่สามารถย้อนกลับไปในโลกที่คนต่างคนอยู่ได้อีกแล้ว
_________________
รายการรัฐศาสตร์สู่สังคม
ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ไชยวัฒน์ ค้ำชู และ ผศ.ดร.ปราณี ทิพย์รัตน์ ภาควิชาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย