เมื่อชีวิตยังมีค่า…แม้ในวันสุดท้าย

การดูแลผู้ป่วยระยะท้ายแบบ "ประคับประคอง" หรือที่หลายคนเรียกว่า "การดูแลผู้ป่วยระยะท้าย" แนวทางนี้ไม่ใช่การรอวันลาจาก แต่คือการใช้เวลาที่เหลืออยู่ให้ดีที่สุด

เพราะการดูแลแบบประคับประคอง ไม่ใช่จุดจบของการรักษา แต่คือจุดเริ่มต้นของการใช้ชีวิตอย่างมีความหมายในทุกลมหายใจที่ยังมีอยู่

• การฟังอย่างตั้งใจ คือ การเยียวยาที่ลึกซึ้งที่สุด
• ศิลปะ ดนตรี และสัตว์เลี้ยง ตัวช่วยเติมพลังใจให้ผู้ป่วย
• ผู้ดูแลก็ต้องการการดูแลเช่นกัน
• ศูนย์ประคับประคอง ทีมเล็กๆ ที่มีความหมาย สร้างความเปลี่ยนแปลงใหญ่ในหัวใจของผู้ป่วย

การดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) คือแนวทางที่ให้ความสำคัญกับ "คุณภาพชีวิต" ของผู้ป่วยเป็นหลัก โดยคำนึงถึงผู้ป่วยแบบองค์รวมทั้งทางร่างกาย จิตใจ อารมณ์ สังคม และจิตวิญญาณ ไม่ได้มุ่งเน้นเพียงการยืดอายุขัย แต่เน้นให้ชีวิตที่เหลืออยู่มีความสงบ สมศักดิ์ศรี และมีความหมาย

กลุ่มผู้ป่วยที่เหมาะสมกับการดูแลลักษณะนี้ ได้แก่ ผู้ที่เป็นโรคร้ายแรงและคุกคามต่อชีวิต เช่น มะเร็งระยะท้าย โรคหัวใจล้มเหลว โรคไตเรื้อรัง โรคระบบประสาทเสื่อม โดยทีมดูแลจะทำงานร่วมกับแพทย์เจ้าของไข้เพื่อวางแผนการดูแลที่เหมาะสมในช่วง 6–12 เดือนสุดท้ายของชีวิต

ผู้ป่วยระยะท้ายจำนวนไม่น้อยต้องเผชิญกับภาวะทุกข์ใจ ความกลัว ความกังวล หรือแม้แต่ความโดดเดี่ยว สิ่งสำคัญคือ "การรับฟังอย่างตั้งใจ" ซึ่งสามารถช่วยเยียวยาจิตใจได้อย่างลึกซึ้ง

การแสดงออกที่เรียบง่าย เช่น การจับมือ พูดคุย หรือการนั่งอยู่เคียงข้าง ล้วนเป็นการส่งพลังบวกให้ผู้ป่วยรับรู้ว่าเขาไม่ได้อยู่ลำพัง และยังมีคุณค่าในสายตาของใครบางคน

ในชุมชนชนบทอย่างจังหวัดพัทลุง เราเห็นพลังของเพื่อนบ้าน อสม. ญาติพี่น้อง ที่ร่วมกันดูแลผู้ป่วยอย่างเข้มแข็ง ขณะที่ในเมืองใหญ่ กลุ่มจิตอาสาเข้ามามีบทบาทสำคัญ เช่น การเป็นเพื่อนพูดคุย หรือช่วยดูแลเบื้องต้นเพื่อให้ญาติได้พักบ้าง

นอกจากนี้ “ศิลปะและดนตรี” ยังมีบทบาทในการเยียวยาจิตใจผู้ป่วย เช่น การฟังเพลงเบาๆ การวาดภาพ หรือระบายสี โดยเฉพาะในผู้ป่วยเด็กหรือผู้สูงอายุ ช่วยให้ผู้ป่วยได้ผ่อนคลายและอยู่กับปัจจุบันมากขึ้น

ในบางกรณี "สัตว์เลี้ยง" อย่างสุนัขหรือแมว ก็สามารถช่วยสร้างรอยยิ้มให้ผู้ป่วยได้ โดยเฉพาะในผู้ที่เคยผูกพันกับสัตว์มาก่อน อย่างไรก็ตาม ควรคำนึงถึงสุขอนามัยและความปลอดภัย โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันต่ำ

การดูแลผู้ป่วยระยะท้ายอาจใช้เวลายาวนานและกินพลังใจมาก ผู้ดูแลจึงควรได้รับการพักผ่อนและการสนับสนุนอย่างเหมาะสม ไม่ควรรู้สึกผิดหากต้องแบ่งเบาภาระหรือขอความช่วยเหลือจากคนรอบข้าง

การจ้างผู้ดูแลในปัจจุบันถือเป็นทางเลือกหนึ่งที่เข้าใจได้ โดยเฉพาะในครอบครัวที่สมาชิกต้องทำงานนอกบ้าน อย่างไรก็ตาม ควรสื่อสารกับผู้ป่วยอย่างชัดเจน และใส่ใจความรู้สึกของทั้งผู้ป่วยและผู้ดูแลอย่างสมดุล เช่น ให้เวลาพัก สลับเวร หรือช่วยเหลือในช่วงเวลาที่สามารถทำได้

โรงพยาบาลหลายแห่งในปัจจุบันเริ่มจัดตั้ง "ศูนย์ประคับประคอง" โดยมีทีมแพทย์ พยาบาล และบุคลากรที่ผ่านการอบรมเฉพาะทาง เพื่อร่วมดูแลผู้ป่วยอย่างต่อเนื่องร่วมกับแผนกต่างๆ บทบาทของศูนย์ ได้แก่

• บรรเทาอาการทางกาย เช่น ปวด หายใจลำบาก คลื่นไส้
• ดูแลแผลกดทับ ปัญหาผิวหนัง และการจัดท่าผู้ป่วยติดเตียง
• สื่อสารเรื่องโรคและแนวทางการดูแลกับครอบครัว
• ประสานการส่งกลับบ้าน และเชื่อมต่อกับการดูแลในชุมชน

รายการรอบตัวเรา วันอาทิตย์ 10.30 น. Chula Radio [8 มิ.ย.68]
ผู้ดำเนินรายการ: ศ.ดร.สุชนา ชวนิชย์ ศูนย์บริการวิชาการแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
วิทยากร: นพ.ฉัตรทอง สมเจริญวัฒนา วิสัญญีแพทย์ นายแพทย์ชำนาญการพิเศษ และหัวหน้าศูนย์ประคับประคอง โรงพยาบาลพัทลุง