คอนแชร์โตแม่น้ำเหลือง เป็นบทประพันธ์เพลงที่ผสมผสานระหว่างเพลงคอนแชร์โตและดนตรีพรรณนา (programme music) ซึ่งเป็นมรดกวัฒนธรรมดนตรีของฝรั่งตะวันตก ที่พัฒนามาจนมั่นคงลงตัวและได้รับความนิยมมาตั้งแต่สมัยบาโรกและสมัยโรแมนติก

บทเพลงคอนแชร์โต หมายถึงเพลงประชัน ที่กำหนดให้มีการเดี่ยวเครื่องดนตรีประชันหรือบางช่วงก็สอดรับไปกับวงดุริยางค์ นิยมแต่ง บรรเลงและฟังกันมากตั้งแต่สมัยบาโรกของดนตรียุโรป หรือตกราวคริสตศตวรรษที่ 17-18 เป็นบทเพลงขนาดใหญ่มีหลายลีลาหลายกระบวน ปกติมักมี 3 ท่อน (movement) ในลีลาเร็ว-ช้า-เร็วสลับกันไป เพลงประชันแบบนี้ได้รับความนิยมเรื่อยมาจนปัจจุบัน

ส่วนดนตรีพรรณนา หมายถึงบทประพันธ์เพลงสำหรับวงดนตรีหรือเครื่องดนตรีล้วนๆ ที่มีเรื่องราวหรือภาพอะไรบางอย่าง อยู่เบื้องหลังเสียงเพลง เสียงเพลงของดนตรีพรรณนาอาจมุ่งบรรยายบางอย่างอย่างชัดเจน หรือบางเพลงก็เพียงปลุกเร้าให้ผู้บรรเลงผู้ฟังจินตนาการถึงสิ่งนั้นๆเพียงเลือนๆรางๆ คลุมเครือคล้ายจับต้องไม่ได้ แต่รู้สึกได้ เป็นบทประพันธ์เพลงขนาดใหญ่เช่นกัน ไม่กำหนดท่อนตายตัว เพราะขึ้นอยู่กับเรื่องราวที่ต้องการบรรยาย ดนตรีพรรณนาพัฒนามาจนมั่นคงลงตัวและได้รับความนิยมมากในสมัยโรแมนติก หรือตกราวคริสตศตรรษที่ 19 เรื่อยมาจนปัจจุบันเช่นกัน

คอนแชร์โตแม่น้ำเหลืองอยู่ในแนวคิดและโครงสร้างของบทประพันธ์เพลงทั้งสองชนิดดังกล่าว แต่เนื้อหาลีลาและสุ้มเสียงออกสำเนียงจีน เพราะผสมผสานทำนองเพลงพื้นบ้านจีนอยู่หลายบทหลายตอน

คอนแชร์โตบทนี้ เป็นเปียโนคอนแชร์โต คือมีเปียโนเดี่ยวชูโรง ประชันกับวงดุริยางค์ขนาดใหญ่ตามสไตลดนตรีโรแมนติก แต่แนวคิดด้านเนื้อหาของคอนแชร์โตบทนี้ เป็นดนตรีพรรณนา คือมุ่งบรรยายและปลุกเร้าให้ผู้ฟังจินตนาการถึงแม่น้ำเหลือง แม่น้ำสายสำคัญของประเทศจีน

แม่น้ำเหลือง เรียกขานกันหลายชื่อ ทั้งแม่น้ำหวง แม่น้ำฮวง หรือฮวงโห (แปลว่าแม่น้ำเหลือง) เป็นแม่น้ำสำคัญ ยาวเป็นอันดับสอง รองจากแม่น้ำแยงซีเกียง แม่น้ำเหลืองยาวประมาณ 5,400 กม. อยู่เหนือระดับน้ำทะเล 4,500 เมตร ไหลจากตะวันตกสู่ตะวันออกของประเทศจีนอันกว้างใหญ่ไพศาล ผ่านหลายแว่นแคว้นดินแดน ตั้งแต่มณฑลชิงไห่ เสฉวน กานซู หนิงเซี่ย มองโกเลียใน ชานซี เหอหนาน ชานตง จนไหลออกสู่ทะเลโป๋ไห่ ในอ่าวทางตะวันออกเฉียงเหนือของจีน ลุ่มน้ำฮวงโหเป็นแหล่งกำเนิดอารยธรรมจีนมาแต่โบราณกาล มีความสำคัญและเป็นที่ภาคภูมิใจของชาวจีนทั้งด้านภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม

คอนแชร์โตแม่น้ำเหลือง ในฐานะบทประพันธ์ดนตรีพรรณนาก็ปลุกเร้าและสะท้อนถึงแม่น้ำสายเก่าแก่นี้ในมิติต่างๆดังที่กล่าวมา ส่วนในฐานะบทประพันธ์เพลงคอนแชร์โต ก็มีแนวเดี่ยวเปียโนที่วิจิตรพิสดารในท่อนเร็ว และลุ่มลึกในอารมณ์ราวตัวเอก (คือเปียโนและผู้เดี่ยว) ตกภวังค์ในท่อนช้า ไม่แพ้เปียโนคอนแชร์โตสมัยโรแมนติกของนักแต่งเพลงเอกๆของฝรั่ง ไม่ว่าจะเป็นโชแป็ง (Chopin), ลิสท์ (Liszt) หรือรัคมานินอฟ (Rachmaninov) ซึ่งในแง่หนึ่งก็ทำให้ถูกติฉินนินทาว่าเป็นผลงานตัดต่อสำนวนลีลาของบรมครูทั้งหลายที่กล่าวมา อย่างไรก็ตาม บทเพลงชิ้นนี้ก็ไพเราะฟังเพลิน และติดโผเพลงคลาสสิกที่ผสมผสานแนวคิดดนตรีตะวันออกและตะวันตกอยู่เสมอมา นับตั้งแต่ออกแสดงรอบปฐมฤกษ์ในช่วงปลายทศวรรษ 1960

เพลงบทนี้มีประวัติความเป็นมาซับซ้อนเล็กน้อยดังจะพรรณนา กล่าวคือ ต้นเค้าแรกดั้งเดิมของเพลงนี้คือเพลงร้องกันตาตาแม่น้ำเหลือง (Yellow River Cantata) แต่งโดย Xian Xinghai เมื่อปี ค.ศ. 1939 ระหว่างสงครามจีน-ญี่ปุ่น (1937-1945) เป็นบทเพลงปลุกเร้าความรู้สึกชาตินิยม โดยใช้ทำนองเพลงพื้นเมืองจีน และใช้แม่น้ำฮวงโหหรือแม่น้ำเหลือง เป็นสัญลักษณ์แห่งความอหังกาและความภาคภูมิใจในชาติจีน เพื่อต่อต้านญี่ปุ่น

เพลงประเภทกันตาตานี้อันที่จริงก็เป็นโครงสร้างเพลงคลาสสิกฝรั่ง พัฒนาขึ้นมาในสมัยบาโรก เป็นลักษณะเพลงขับร้อง ทั้งร้องเดี่ยวและขับร้องประสานเสียง เป็นลักษณะเพลงร้องอลังการคล้ายโอเปร่า มีหลายบทย่อยๆในแต่ละชุด สำหรับกันตาตาแม่น้ำเหลือง มีบทย่อยด้วยกันทั้งหมด 8 บท ต่อมามีการเปลี่ยนแปลงปรับปรุงกันตาตาบทนี้อีกหลายเวอร์ชั่น ทั้งโดยผู้ประพันธ์เอง และโดยนักดนตรีจีนท่านอื่นๆ

ต่อมาเมื่อประเทศจีนเข้าสู่การปกครองแบบคอมมิวนิสต์เต็มตัว เปลี่ยนประเทศเป็นสาธารณรัฐประชาชนจีน และในช่วงสิบปีระหว่าง ค.ศ. 1966-1976 ที่นางเจียงจิงหรือมาดามเหมา ภรรยาของเหมาเจ๋อตุง เป็นผู้นำการปฏิวัติวัฒนธรรม ต่อต้านวัฒนธรรมฝรั่งและชูภาพชาตินิยมจีนเพื่อประชาชน นักดนตรีจีนรวมทั้งวงออร์เคสตราที่เล่นเพลงฝรั่ง ตกงานกันเป็นแถว นางมีคำสั่งให้นักแต่งเพลงจีนหลายท่านที่มีความรู้และทักษะดนตรีตะวันตก นำกันตาตาแม่น้ำเหลืองดังกล่าวมาปรับปรุงเรียบเรียงให้เป็นเปียโนคอนแชร์โต (แม้จะเกลียดฝรั่ง แต่นัยว่านางโปรดเปียโน) มีหัวเรือใหญ่คือ นักเปียโน Yin Chengzong และ Chu Wanghua ปรับเปลี่ยนจากเพลงร้องกันตาตา 8 ท่อน มาเป็นเพลงคอนแชร์โตแม่น้ำเหลือง มีเปียโนเป็นตัวชูโรง นำออกแสดงปี ค.ศ. 1969 และมีบัญชาให้ปรับปรุงอีกครั้งในปีถัดมา เป็นเวอร์ชั่นถูกใจที่มีนัยทางการเมืองและฟังง่ายปลุกใจรักชาติรักเผ่าพันธุ์สุดขั้ว

หลังสิ้นสุดการปฏิวัติวัฒนธรรมในปี ค.ศ. 1976 คอนแชร์โตบทนี้เริ่มมาได้รับความนิยมนอกเมืองจีน เกิดเวอร์ชั่นปรับปรุงอีกหลายฉบับ นำออกแสดงบนเวทีนานาชาติทั้งโดยนักเปียโนจีนและนักเปียโนฝรั่ง รวมทั้งการบันทึกเสียงหลายครั้ง

คอนแชร์โตแม่น้ำเหลืองประกอบด้วยท่อนย่อย 4 ท่อน แต่ละท่อนมีชื่อกำกับ

1.บทเพลงชาวเรือแห่งแม่น้ำเหลือง ท่อนแรกขึ้นต้นมาโฉ่งฉ่าง บรรยายถึงแม่น้ำสายยิ่งใหญ่ที่ไหลเชี่ยว แนวเปียโนเดี่ยวขึ้นลงตลอดคีย์บอร์ดเปียโน แสดงภาพคลื่นและการไหลเชี่ยวกรากของแม่น้ำ

2.บทโศลกแห่งแม่น้ำเหลือง ท่อนนี้อยู่ในลีลาช้า ทำนองอ่อนหวานไพเราะมาก เดิมเป็นเพลงสำหรับเดี่ยวเสียงเทเนอร์ในบทกันตาตาแม่น้ำเหลือง ที่มีเนื้อร้องกินใจกล่าวถึงประวัติศาสตร์อันเก่าแก่ของแม่น้ำที่เป็นความภาคภูมิใจของคนจีนทั้งชาติ

3.แม่น้ำเหลืองพิโรธ ท่อนนี้ขึ้นต้นด้วยขลุ่ยจีนผสมผสานกับแนวเปียโน เดิมเป็นท่อนที่ให้เสียงโซปราโนขับร้องเดี่ยวรวมทั้งบทขับร้องประสานเสียงในบทกันตาตาของเดิม

4.ปกปักษ์แม่น้ำเหลือง บทส่งท้ายนี้อิงทำนองเพลงจีน "ตะวันออกคือสีแดง" ตามแนวคิดชาตินิยมและประเพณีจีน ท่อนส่งท้ายจบลงอย่างโอ่อ่าตามสำนวนสำเนียงเพลงคอนแชร์โต

ขอเชิญฟังเพลงบทนี้ในคืนวันที่ จากบทบันทึกเสียงที่บรรเลงเดี่ยวเปียโนโดย หลางหลาง นักเปียโนเอกรุ่นใหม่ชาวจีนผู้โด่งดัง ร่วมกับวงดุริยางค์