เพลง Shikayat
เป็นเพลงประกอบภาพยนตร์คังคุไบ กาฐิยาวาฑี (Gangubai Kathiawadi) ฉายในปี 2022 เพลงนี้ประพันธ์โดย เอ.เอ็ม. ฏอราซ (A. M. Turaz) ผู้ขับร้องคืออรรจนา กอร์ (Archana Gore)

ภาพยนตร์เรื่องนี้กำกับโดยสัญชัย ลีลา ภันสาลี (Sanjay Leela Bhansali) ผู้กำกับมือพระกาฬ เคยสร้างผลงานที่ได้รับความนิยมชมชอบมามากมายแล้ว เช่น เรื่อง Devdas หรือ Black ส่วนดารานำภาพยนตร์เรื่องคังคุไบ คืออาเลีย ภัฏฏ์ (Alia Bhatt) และอีกหลายคน

เนื้อหาเพลงบางตอนถ้าแปลเป็นภาษาไทย
suna hai ke unko shikayat bahut hai - ได้ยินมาว่าเขามีเรื่องบ่นคร่ำครวญมากมาย
to phir unko humse mohabbat bahut hai - นั้นก็หมายความว่าเขารักฉันมาก
suna hai ke woh tod dete hai dil toh - ได้ยินมาว่าเขาทำให้หัวใจของผู้คนสลาย
hume tootne ki bhi aadat bahut hai - ฉันเองก็คุ้นเคยกับการอกหักไม่น้อยเลย

ก่อนอื่นใดใคร่แจ้งให้ท่านผู้ฟังทราบว่าเนื้อหาวันนี้จะเกี่ยวข้องกับ ภาพยนตร์คังคุไบ ฉะนั้นหากใครยังไม่ได้ดูภาพยนตร์เรื่องนี้และจะไปดู ก็อาจหยุดฟังเราทั้งสองก่อน ค่อยมาฟังรายการเราทีหลังก็ได้ เราจะได้ไม่ไปกำหนดความรู้สึกของท่านเมื่อท่านดูภาพยนตร์เรื่องนี้

วันนี้ที่เราต้องพูดถึงภาพยนตร์เรื่องนี้ก็เพราะภาพยนตร์เรื่องนี้ได้รับความนิยมชมชอบมากทั้งในประเทศไทยด้วย ไม่ว่าจะสื่อสังคมออนไลน์ประเภทไหนก็มีเรื่องคังคุไบปรากฎให้เห็นอยู่บ่อยครั้งมาก บ้างถึงกับลงทุนแต่งกายเลียนแบบคังคุไบด้วย อันนี้ก็บ่งบอกว่าคนไทยเป็นคนตลกขบขันไม่น้อยเลยทีเดียว

หญิงคนหนึ่งนามว่า คงคา หรชีวันทาส (Ganga Harjivandas) เกิดในครอบครัวที่มีฐานะดี เธอต้องการจะเป็นดาราภาพยนตร์ ในที่สุดแฟนเธอก็พาเธอไปมุมไบ (หรือบอมเบย์ในเวลานั้น) เมืองหลวงของอุตสาหกรรมภาพยนตร์อินเดีย ทว่าไม่ได้พาเธอไปแสดงหนัง แต่กลับพาเธอไปขายให้แม่เล้าที่ซ่องโสเภณีแห่งหนึ่งในมุมไบ ขายในราคา 1,000 รูปี แรก ๆ เธอก็ขัดขืน และแล้วเธอก็ยอมขายตัว

ประสบการณ์ที่เลวร้ายของเธอคือ หนึ่งในแขกที่ไปใช้บริการชื่อ Shaukata Khan Pathan ทำร้ายเธอ เธอจึงไปขอความช่วยเหลือจากราฮีม ลาลา (Rahim Lala) มาเฟียคนสำคัญ เธอนับถือราฮีม ลาลา เสมือนพี่ชาย อีกไม่นานนักแม่เล้าก็ตาย เธอก็ผงาดขึ้นมาคุมซ่องโสเภณีเอง หลังจากนั้นก็ทำธุรกิจเหล้าเถื่อนกับราฮีม ลาลา ซึ่งถือเป็นธุรกิจมืดที่สร้างรายได้มากเลยทีเดียว คงคาหลงรักหนุ่มช่างตัดเย็บผ้าชื่ออัฟซาน (Afsaan) เธอลงเลือกตั้งด้วย และก็ชนะการเลือกตั้ง ในภายหลังเธอก็เริ่มต่อสู้เรื่องสิทธิโสเภณีอย่างจริงจัง

สิ่งที่ผู้กำกับได้แสดงให้เราเห็นได้อย่างงดงามคือ การเปลี่ยนแปลงของชีวิตผู้หญิงคนหนึ่งจากคงคาสู่คังคุไบ ตรงนี้ใคร่ขออธิบายเพิ่มเติมดังนี้

คำว่า คงคา มาจากชื่อเทพีคงคา ถือเป็นชื่อมงคล เพราะเวลาชาวฮินดูมองแม่น้ำคงคาก็จะให้ความหมายในเชิงการชำระล้างบาป การทำให้บริสุทธิ์ หรือการขออภัย การเปลี่ยนชื่อเป็นคังคุไบ (Gangubai) ก็หมายถึงการทำให้ชื่อดูน่าเกรงขาม มีอำนาจ

คงคาหรือคังคา เปลี่ยนเป็น คังคุ
ส่วน ไบ ที่อยู่ด้านหลังนั้นก็หมายถึงพี่หรือพี่สาว

ไบ (bai) มาจากการใช้ในภาษามราฐี ต่างจากไบที่ในภาษาฮินดีที่หมายถึงพี่ชายหรือน้องชาย หากแปลการเปลี่ยนแปลงนี้เป็นภาษาไทยก็จะประมาณว่า คงคา คุณคงคา นางสาวคงคา เป็นพี่คังคุ

เค้าโครงเรื่องนี้มีที่มาที่ไปจากหนังสือ Mafia Queens of Mumbai: Stories of Women from the Ganglands ตีพิมพ์ในปี ค.ศ. 2011 เขียนโดย เอส. ฮุสเซน ไซดี (S. Hussain Zaidi) ร่วมกับ เจน บอร์จิส (Jane Borges)

หนังสือเล่มนี้พูดถึงสตรีหลายคนที่อยู่ใน “underworld” หรือโลกแห่งอาชญากรรม แต่ผู้กำกับ Sanjay Leela Bhansali เลือกทำเรื่องคังคุไบ ในหนังสือ กล่าวถึงคังคุไบว่า คังคุไบ โกเฐวาลี (Gangubai Kothewali) แต่ในภาพยนตร์เป็น คังคุไบ กาฐิยาวาฑี (Gangubai Kathiawadi)

ซึ่งตรงนี้น่าจะไขปริศนาที่คนไทยหลายคนมีคำถามหนึ่งคล้ายกันคือ เรื่องนี้เรื่องจริงใช่ไหม

การทำภาพยนตร์ที่มาจากเรื่องจริงนั้นมีหลายระดับ บ้างก็จะออกตัวก่อนเข้าเรื่องเลยว่าได้รับแรงบันดาลใจมาจากเรื่องจริงเรื่องหนึ่ง บ้างก็จะบอกว่ามาจากเรื่องจริง บ้างก็บอกว่ามาจากเรื่องจริงอิงกับหนังสือเล่มหนึ่ง ทั้งหมดที่กล่าวมาจะแตกต่างกัน ยิ่งเป็นบุคคลที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ก็จะถูกเพ่งเล็งมากเป็นพิเศษ

สำหรับเรื่องนี้ก็คงต้องยอมรับว่ามีฐานข้อมูลมาจากหนังสือ Mafia Queens of Mumbai ทว่าผู้กำกับหรือผู้เขียนบทภาพยนตร์ซึ่งคือคนเดียวกันใช้ข้อมูลบวกกับการทำให้ภาพยนตร์เรื่องนี้เกินความเป็นจริงอยู่ไม่น้อย

หากกล่าวโดยรวมก็คือ ค่อนข้างทำให้คังคุไบดูดี มีจิตใจเมตตากรุณา แม้แต่ราฮีม ลาลา ก็ดูดีเป็นพิเศษ ทั้งที่ในความเป็นจริงแล้วมาเฟียและแม่เล้าหลายคนต้องโหดร้ายไม่น้อยเลยทีเดียว หากจะอยู่ในสถานภาพที่ปกครองผู้คนจำนวนหนึ่งได้ อย่าลืมนะครับว่า มาเฟียก็บ่งบอกความเป็นรัฐซ้อนรัฐอยู่แล้ว เป็นความสัมพันธ์ที่สลับซับซ้อน และแน่นอนย่อมมีทั้งพระเดชพระคุณ ไม่งั้นอยู่ยาก เพราะอำนาจและผลประโยชน์ทางการเงินมากมายย่อมเป็นที่ประสงค์ของหลายคนหรือกลุ่มบุคคล ดังนั้นแล้ว ถ้าไม่โหดร้าย ก็จะมีคนเข้ามาท้าทายอยู่เป็นประจำ

ในขณะเดียวกัน เราก็ต้องยอมรับข้อเท็จจริงบางเรื่องด้วย ทำภาพยนตร์ก็ต้องได้กำไร ได้รับความนิยมชมชอบ จึงไม่แปลกที่บ่อยครั้งผู้กำกับเลือกที่จะนำเสนออะไรให้เรา เจตนาหรือการมองโลกของผู้กำกับก็สำคัญมาก ถ้าจะให้เล่าหมดทุกอย่างก็อาจจะทำให้น้ำหนักบางเรื่องมันหายไป

ผมดูเรื่องคังคุไบเสร็จ ก็นึกถึงเรื่อง Pad Man ที่นำแสดงโดยอักษัย กุมาร (Akshay Kumar) ซึ่งเราเคยนำเสนอในรายการปกิณกะอินเดียแล้ว เรื่อง Pad Man ก็ถูก dramatized หรือเสนอเกินจริงไปไม่น้อย แต่ก็ต้องยอมรับว่าประสบความสำเร็จไม่น้อยเลยทีเดียว ที่สำคัญคือ ชวนให้ผู้คนนึกถึงผู้อื่น นึกถึงความเป็นคนอย่างมีนัยสำคัญยิ่ง

ที่ต้องตระหนักคือ นี่คือภาพยนตร์แบบบอลลีวูด ซึ่งมักจะกำหนดด้วยชุดจริยธรรมแบบจบอย่างมีสุข หรือ happy ending ไม่ทำลายความหวัง หรือความฝันของผู้คน ผมว่านี่คือสิ่งที่น่ามหัศจรรย์ยิ่ง

ชาวอินเดียที่ทำภาพยนตร์จะปรับเปลี่ยนการทำหนังบ้าง แต่เขาก็มีอะไรยึดไว้เป็นหลักของเขา และเขาก็พร้อมหรือหาญกล้าที่จะนำเสนอสิ่งที่เขาเชื่อสู่เวทีโลกด้วย ทั้งนี้ต้องอย่าลืมว่าหลักความดีความชั่วก็มีความสลับซับซ้อนอยู่ไม่น้อย หากมองจากมหาภารตะ เราก็คงเห็นเรื่องของการมองในประเด็นนี้ได้อย่างไม่น้อย

สิ่งที่ภาพยนตร์เรื่องนี้จุดประกายให้เราคิดก็มีมากมาย รวมถึงการมองผู้อื่นเป็นมนุษย์ร่วมโลก ร่วมสังคม ร่วมประเทศ โดยเฉพาะตอนที่คังคุไบได้พบนายกรัฐมนตรี บัณฑิต ยวาหระลาล เนห์รู

อีกประเด็นสำคัญที่มีผู้คนถามมามากต่อมากคือ อินเดียในปัจจุบันอย่างมีการค้าประเวณีไหม และถ้ามีการค้าประเวณีในปัจจุบันมีรูปแบบอย่างไรบ้าง

การค้าประเวณีในอินเดียและในหลายแห่งหนก็ยังมีอยู่ รูปแบบของการค้าประเวณีก็มีมากมาย เช่น 1) แบบซ่องโสเภณี 2) แบบยืนข้างถนนในเมืองหรือไฮเวย์ 3) แบบ Mujra 4) แบบ dhaba 5) แบบบ้านที่พักอาศัย 6) แบบบาร์หรือไนต์คลับ 7) แบบดิจิตัล และอาจจะมีแบบอื่น ๆ อีก

ประเด็นกฎหมายก็สำคัญ การค้าประเวณีระหว่าง 2 คนซึ่งตกลงกันนั้นไม่ผิดกฎหมาย แต่ถ้าเป็นเรื่องจัดหาหรือจัดตั้งถือว่าผิดกฎหมาย
________________
รายการปกิณกะอินเดีย
สุรัตน์ โหราชัยกุล และ ณัฐ วัชรคิรินทร์ ศูนย์อินเดียศึกษาแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย